Het Paasfeest, Hemelvaart en ook het Pinksterfeest vieren wij dit jaar met gesloten kerkgebouwen. Vanaf half maart waren omwille van de volksgezondheid, in de ogen van de overheid en de Nederlandse bisschoppen, stringente regels noodzakelijk. Met name ouderen zijn extra kwetsbaar voor het rondwarende virus. En vooral oudere mensen verzamelen zich in onze kerkgebouwen voor het vieren van de liturgie. Een en ander impliceerde uiterste voorzichtigheid. Want de eredienst aan God mag geen bron van ziekte en dood van medemensen worden. Natuurlijk heeft dat bij veel gelovigen uitermate veel pijn en verdriet gegeven, niet in de laatste plaats ook bij de priesters en de bisschoppen. De onmogelijkheid om de Heilige Communie te ontvangen en de beperking tot de geestelijke communie is voor talrijke gelovigen een heel groot offer geweest. Mede door de grote discipline en uithoudingsvermogen van verreweg de meeste Nederlanders lijkt het virus enigszins onder controle te zijn. Maar zolang er geen afdoende medicijnen voor patiënten zijn ontwikkeld en vooral zolang er geen vaccin tegen het virus is gevonden, is uiterste alertheid noodzakelijk. Zowel van de regering als van ons als mensen van de Kerk.
Kerkelijke herschepping
Pinksteren vormt het feest van Gods Geest. Wij lezen in het Nieuwe Testament dat tijdens het eerste Pinksterfeest angstige en lamgeslagen leerlingen van Jezus weer moed vatten. Zij beëindigen een zelfgekozen afzondering. De deuren en ramen gaan open. In kracht van de heilige Geest verkondigen zij Gods grote daden met als kern Gods onvoorwaardelijke liefde en trouw in Jezus Christus. Pinksteren betekent in zekere zin de geboorte van de Kerk. De leerlingen staan op uit hun verlamming en vatten moed om als missionarissen te gaan getuigen. Tegen die achtergrond mogen wij Pinksteren het feest van de herschepping noemen.
Allereerst in Jeruzalem, maar al snel ook buiten de stad, worden volgelingen van Jezus actief. Eerst worden Joodse mensen aangesproken. Maar al spoedig wordt duidelijk dat God de poort van het geloof heeft opengezet voor alle mensen. Het Evangelie heeft een universele strekking. Uit alle volkeren, rassen en talen worden mensen uitgenodigd hun hart aan het Evangelie te geven en in vriendschap met de levende Christus te gaan leven.
In deze dagen beleven wij, als gelovigen in Nederland, in zekere zin ook een herschepping, of op zijn minst een kerkelijke herstart. De versoepelingen die maatschappelijk mogelijk zijn, bieden ook voor onze Kerk nieuw perspectief. Nog voorzichtig en stap voor stap. In de maand juni gaat het om eucharistievieringen met dertig gelovigen. En per 1 juli zal dat met honderd gelovigen mogelijk zijn. Op Sacramentsdag, zondag 14 juni, zal na drie maanden weer de Heilige Communie worden uitgereikt. Tenzij een tweede besmettingsgolf roet in het eten gooit en de overheid alsnog nieuwe beperkende maatregelen moet afkondigen. Alles bijeen zijn de versoepelingen een reden tot grote dankbaarheid.
De bisschoppelijke regels die vanaf 1 juni gelden, hebben niet overal gejuich opgeroepen. Sommige regels worden als extreem voorzichtig beleefd. Ik besef dat de bisschoppen veel van de pastores en besturen vragen om de kerkelijke herstart in goede banen te leiden. Het zou fantastisch zijn als de stringente regels spoedig kunnen worden versoepeld. Maar zolang het virus onder ons is, mag juist van de Kerk als morele instantie, worden verwacht dat zij optimaal zorgt voor de gezondheid van mensen. Ik heb alle vertrouwen dat pastorale teams en besturen op dit punt prudent zullen handelen.
Door de crisis zijn heel veel pastores op digitaal terrein creatief geworden. Gelukkig kon zo in veel gevallen de liturgie van de Kerk bij de gelovigen gebracht worden en kon ook op catechetisch en diaconaal terrein het nodige werk doorgang vinden. Zo hoor ik van meerdere priesters dat zij langs de digitale weg catechese geven of met hun jongeren in contact blijven. Laten wij hopen dat bij de doorstart van het kerkelijk leven de mogelijkheden van de techniek optimaal worden benut voor een nieuwe missionaire inzet.
Maatschappelijke herschepping
Het virus heeft naast medische ook grote sociale gevolgen. Ik noem alleen al de eenzaamheid van ouderen én jongeren. Steeds duidelijker wordt echter ook de sociaaleconomische impact van de wereldwijde pandemie. Vele miljoenen mensen zijn werkeloos geworden en vele miljarden zijn verdampt. De coronacrisis raakt de wereld in een tijd van grote maatschappelijke uitdagingen. Wij stonden immers al vòòr de crisis voor de taak om de wereld tot 2050 rechtvaardiger en duurzamer te maken. Wij vieren dit jaar het lustrum van de encycliek Laudato Si. In 2015 schreef onze paus dit baanbrekende document en de inhoud is van uitermate groot belang tot op de dag van vandaag.
Paus Franciscus komt op voor een cultuur van het leven. In de visie van de paus gaat het dan niet alleen om het bescherming van het ongeboren leven en het oude, aftakelende leven maar ook om wereldwijde sociale rechtvaardigheid en de bescherming van de aarde als ons gemeenschappelijk huis. Wij moeten de komende jaren onze blik steeds meer verbreden en niet alleen zorgen voor mensen maar ook voor onze dieren en planten.
De directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau, Kim Putters, citeerde recent in een interview het Engelse spreekwoord Never waste a good crisis. De coronacrisis vormt voor overheden, ondernemingen en burgers een extra uitdaging om de totale economie verder te verduurzamen, massale verspilling van voedsel en grondstoffen effectief te bestrijden en te komen tot een betere verdeling van de goederen van deze wereld. Om dit te realiseren doet de paus een oproep tot een ecologische bekering. Wij moeten recht doen aan de armen en vluchtelingen van deze wereld en goed omgaan met Moeder Aarde. In de komende jaren moet deze wereldwijde transitie meer en meer gestalte krijgen. Een geweldige opdracht voor de gehele mensheid. De Pinkstergeest kan christenen inspireren tot deze maatschappelijke herschepping die de komende decennia zal moeten plaatsvinden. Paus Franciscus roept in Laudato Si op tot een bundeling van alle spirituele krachten, christenen, andersgelovigen en ongelovigen. De inzet voor meer rechtvaardigheid en bescherming van de schepping vormt immers een opdracht voor alle mensen, ongeacht hun godsdienst of levensovertuiging. Wij geloven dat Gods Geest ver buiten de Kerk aan het werk is. Het ware, goede en schone buiten de christelijke cultuurkring mogen wij dankbaar zien als het werk van Gods Geest.
Kom Schepper Geest
Op weg naar het Pinksterfeest bidden wij om de komst van Gods scheppende en herscheppende Geest. Zowel kerkelijk als maatschappelijk staan wij voor grote uitdagingen. De Geest wil christenen inspireren om de verantwoordelijkheid van hun doopsel serieus te nemen en te bouwen aan missionaire parochies rondom Christus. Tevens staan wij voor de uitdaging om een bijdrage te leveren aan een maatschappelijke herschepping. Opdat recht wordt gedaan aan de waardigheid van alle mensen als schepselen van God en de aarde, die ons draagt en voedt, wordt beschermd. God is de eigenaar van deze aarde. Wij zijn niets meer dan rentmeesters en hoveniers.
Vanuit deze overtuiging wens ik u een Zalig Pinksterfeest.
+ Mgr. dr. Gerard de Korte
Bisschop van ’s-Hertogenbosch
Afgelopen zaterdag, het feest van de heilige Marcus, was ik in het Stadsklooster van de Franciscanen in ’s-Hertogenbosch. De reden was bijzonder. Ik mocht broeder Jan ter Maat ofm tot diaken wijden. Broeder Jan is op weg naar zijn priesterwijding in het najaar. Door de coronacrisis kon de wijding maar in zeer beperkte kring plaatsvinden. Een klein feest in een onzekere tijd. Voor de wijdeling was het natuurlijk een groot feest te midden van zijn huisgenoten. In dit zesde woord ter bemoediging ga ik nader in op deze wijding maar ook op het belang van de herderlijke zorg door priesters, diakens, pastoraal werkers en alle andere leden van het volk van God, juist in deze vervelende coronatijd.
Katholiek ’s-Hertogenbosch is al enige tijd verrijkt met een nieuw klooster. Vlak bij het Centraal Station heeft de Orde van de Franciscanen een voormalig Kapucijnenklooster gekocht. Op dit moment wonen er in het Stadsklooster 13 mensen. Het klooster is gemengd. Er wonen naast broeders ook zusters en ook een echtpaar dat verbonden is met de Franciscaanse lekengemeenschap. Eén van hen is broeder Jan. Hij studeert theologie en wil graag priester worden. Al maanden geleden was afgesproken dat zijn diakenwijding op zaterdag 25 april, de feestdag van de evangelist Marcus, zou plaatsvinden als opstap naar de priesterwijding in het najaar. Maar toen kwam de coronacrisis. En de vraag werd gesteld of de diakenwijding wel door kon gaan. Op uitdrukkelijk verzoek van de wijdeling heb ik als wijdende bisschop deze vraag bevestigend beantwoord. Als wij in deze crisistijd kerkelijke huwelijken en uitvaarten mogelijk maken, behoort ook een wijding, hoewel uitzonderlijk, tot de mogelijkheden.
Beperkingen
Maar een wijding in deze tijd kent natuurlijk wel zijn beperkingen. De meest in het oog springende was afgelopen zaterdag het aantal aanwezigen bij de wijding. Als feestelijk gebeuren trekt een wijding normaal honderden gelovigen maar met de regelgeving van de overheid ter bescherming van de volksgezondheid als uitgangspunt, was dat nu totaal onmogelijk. Wij vierden dit feest met een kleine 20 personen: de 1 2 huisgenoten van de wijdeling en aanwezigen die voor de liturgie en de uitzending noodzakelijk zijn. In de grote kloosterkerk is voldoende ruimte om vele meters afstand te houden van de ander. Het gevaar van besmetting was dan ook minimaal. Zelfs de ouders van broeder Jan waren niet aanwezig. Gelukkig hebben de vader en de moeder van de wijdeling en alle andere familieleden en vrienden de gehele viering wel via livestream kunnen volgen.
Omzien in dankbaarheid
Broeder Jan heeft een protestantse achtergrond. Zijn vader diende verschillende kerkelijke gemeenten als predikant. In dit gelovige milieu heeft de nieuwe diaken Christus leren kennen. Broeder Jan ziet dan ook om in dankbaarheid. Hij dankt zijn ouders voor zijn christelijke opvoeding waarbij de Heilige Schrift en de persoon van Jezus zo’n belangrijke rol hebben gespeeld. Maar, zoals ik dat wel vaker bij nieuwe katholieken heb gehoord, ging Jan als jongvolwassene de schoonheid van de katholieke liturgie ontdekken. Naast het Woord ontdekte hij de sacramentele dimensie van het katholicisme. Ik denk dan niet alleen aan de betekenis van de Eucharistie maar ook aan het sacrament van boete en verzoening. Natuurlijk was ook de ontmoeting met de spiritualiteit van de heilige Franciscus van grote betekenis. Jan ontdekte de waarde van nederigheid en onderlinge broederschap. Maar ook het belang van de solidariteit met de kleinen en de kwetsbaren en de zorg voor moeder Aarde als Gods schepping. Door de diaken- en priesterwijding treedt Jan in zekere zin in de voetsporen van zijn vader. Ook hij zal immers bij uitstek dienaar van het Woord zijn en Christus in de sacramenten van de Kerk bij de mensen present mogen stellen.
Gaat uit over de wereld
Op de feestdag van de evangelist Marcus lazen wij vanzelfsprekend uit het evangelie dat op zijn naam staat. En wij lazen het evangeliefragment waarbij Christus, vlak voor de terugkeer naar de Vader, zijn leerlingen oproept om missionair te zijn en het Evangelie aan heel de schepping te verkondigen. Broeder Jan valt als franciscaan onder het gezag van zijn provinciaal. Als bisschop kan ik hem dus niet zenden. Maar tijdens de gesprekken ter voorbereiding van de wijding heb ik wel ontdekt dat de aankomende priester een missionair hart heeft. Ik hoop dan ook van harte dat broeder Jan niet alleen een taak zal krijgen binnen zijn klooster maar ook een deel van zijn priesterschap gestalte zal geven in één van de missionaire projecten binnen ons bisdom. Juist als jonge diaken, en spoedig als priester, kan hij missionair actief zijn: Christus bij de mensen brengen en mensen bij Christus.
Onderbreking
De coronacrisis strooit, als het gaat om de missionaire parochie, overigens roet in het eten. De landelijke studiedagen rond het bekende boek van James Mallon, Als God renoveert, gepland voor eind maart, zijn naar het najaar doorgeschoven. In de meeste parochies zijn activiteiten om het parochieleven te renoveren, opgeschort. Of toch niet helemaal? De creativiteit op digitaal terrein biedt immers voor menige geloofsgemeenschap missionaire kansen, ook na de crisis. Maar heel veel bestaande missionaire plannen zijn uitgesteld. In dit geval mag uitstel geen afstel zijn. Er komt weer een dag, en hopelijk laat die niet al te lang op zich wachten, dat er missionair veel meer mogelijk is en wij nieuwe mensen kunnen bereiken met Christus en zijn Evangelie.
500 jonge vluchtelingen naar Nederland?
In deze tijd komt ook het uitermate grote belang van de diaconie in beeld. Nationaal en internationaal. De coronacrisis maakt veel slachtoffers. Niet alleen medisch maar ook sociaal en economisch. Afgelopen week deed een groot aantal personen en instellingen, waaronder de Nederlandse bisschoppen, een oproep aan de regering om Griekenland te helpen door het overnemen van 500 kinderen en jongeren. Deze jongelui, zonder ouders, leven in Griekse vluchtelingenkampen, vaak onder uiterst primitieve omstandigheden. Als in deze kampen het virus toeslaat, is het leed niet te overzien. Tot nu toe houdt het kabinet de boot af. Laten wij hopen dat de nood van deze kwetsbare jongeren ook in Den Haag zal worden gehoord.
Dienende Kerk
Het belang van de herderlijke en diaconale zorg van priesters en diakens maar ook van pastoraal werk(st)ers, geestelijk verzorgers en alle andere leden van het volk van God komt juist in deze vervelende coronatijd in beeld. Broeder Jan zal zeker nog nagenieten van zijn wijding tot diaken. Maar ik hoop dat hij en wij allen, in kracht van de komende Pinstergeest, een dienstbare Kerk zichtbaar maken in navolging van Christus Dienaar.
Mgr. Dr. Gerard De Korte